Het staande houden als bevoegdheid uit het Wetboek van Strafvordering is alleen aan een opsporingsambtenaar (dus niet de burger) toegekend en mag alleen worden toegepast op een verdachte. Een getuige kan/mag dus niet worden staande gehouden!

Volgens strafvordering heeft staande houden maar 1 doel en dat is het vaststellen van de identiteit van de verdachte. Formeel stopt de staande houding dus ook wanneer de identiteit is vastgesteld. Daarna kan de verdachte weer gaan en staan waar deze wil.

Staande houden is dus kortstondig (er staat geen minimale of maximale tijd voor) en de zaak wordt ter plaatse afgehandeld. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een bekeuringssituatie.

Voor de vaststelling van de identiteit is het belangrijk om te weten wat de voor- en achternaam, geboorte datum en geboorte plaats, het huidige woon- of het feitelijke verblijfadres is.

Staande houden is een bevoegdheid die zowel op- als buitenheterdaad is toegestaan. Hiervoor is het niet noodzakelijk dat het buitenheterdaad om een voorlopige hechtenis feit gaat. Zolang de persoon maar als verdachte kan worden aangemerkt.

In de volksmond wordt staande houden ook vaak gebruikt bij toezichtbevoegdheden. Dat mag eigenlijk niet zodanig genoemd worden. Stilhouden is een betere term. Het stilhouden van een persoon kan namelijk wel door de toezichthouder. Deze kan dan de persoon verplichten (vorderen) om mee te werken aan een controle van benodigde papieren. Denk hierbij aan een rijbewijs controle bij een bestuurder van een auto of het controleren van de vergunning van een persoon welke aan het collecteren is. Vaak ontstaat uit deze laatste situatie een voortgezette toepassing van bevoegdheden.

Als toezichthouder houdt u een persoon stil om te controleren of deze een vergunning, van het college Burgemeester en wethouders van de betreffende gemeente, heeft om te mogen collecteren voor een commercieel doel. Op uw vraag om inzage in de vergunning krijgt u te horen dat de vergunning er niet is. Dan stelt u uit onderzoek vast dat er dus een strafbaar feit gepleegd wordt. U stapt naadloos over van toezicht naar opsporing en de persoon veranderd van betrokkene naar verdachte. Ineens heeft u veel plichten en de verdachte veel rechten. Het stilhouden gaat naadloos over in staande houden. U stelt de identiteit van de verdachte vast en schrijft u bekeuring uit. Staande houden mag dus niet gebruikt worden om te kijken of iemand verdachte kan worden.

Aanhouden betekend dat een persoon, tegen wie op basis van feiten of omstandigheden, mimimaal een redelijk vermoeden van schuld aan enig strafbaar feit ontstaat, rechtens van zijn/haar vrijheid kan/mag worden berooft. Het enige doel van aanhouden is het overbrengen van de verdachte naar een plaats van verhoor ter voorgeleiding voor organen van justitie of politie. Daarmee bedoelen we de hulp- of officier van justitie.

Vanuit het wetboek van Strafvordering is op heterdaad de bevoegdheid aanhouden aan eenieder, voor elk strafbaar feit toegekend (art. 53 wetboek van Strafvordering).

Ook al zouden we weten dat ten tijde van de aanhouding of overname van de aanhouding deze onterecht blijkt dan nog dient er een voorgeleiding bij de OvJ of (h)OvJ plaats te vinden. Zij zijn namelijk verplicht om te beoordelen of de vrijheidsberoving door de burger of opsporingsambtenaar wel wetmatig en rechtmatig is geweest.

Wetmatigheid gaat over het strafbare feit en rechtmatigheid gaat over de beginselen van een goede procesorde. Bij rechtmatigheid wordt gekeken naar het handelen van de ambtenaar. Hierbij zijn termen als het subsidiariteitsbeginsel, proportionaliteitsbeginsel, Fair Play en Détournement de pouvoir (misbruik van bevoegdheden) van belang.  

Subsidiariteit heeft te maken met het middel wat is gekozen om het uiteindelijke doel te bereiken.
Is dat wel het minst ingrijpende geweest? Of had dit ook anders gekund. Proportionaliteit heeft te maken met de mate van inzet van het middel en of dit in verhouding is met het doel.

Als voorbeeld; U wilt een verdachte verhoren voor een strafbaar feit. U nodigt deze verdachte niet uit om te verschijnen aan het bureau maar u valt op een ochtend om 06.00 uur de woning van deze verdachte binnen ter aanhouding. Als optie 1 in deze situatie ook mogelijk was geweest dan geniet die volgens het subsidiariteitsbeginsel de voorkeur.

Stel dat dit niet kon en u kiest voor het binnenvallen van de woning, dan kijken we in de proportionaliteit naar hoe dat is verlopen. Heeft u aangebeld en uzelf gelegitimeerd en uw doel bekend gemaakt of trapt u de deur eruit en trekt u de verdachte uit bed. Als optie 1 mogelijk was dan is dat beter voor de proportionaliteit, dan optie 2.

Fair Play gaat over openheid, eerlijkheid en dat er geen procedurele trucs worden uitgehaald om de verdachte van zijn rechten af te houden. Détournement de pouvoir houdt in dat u geen misbruik heeft gemaakt van uw bevoegdheden. Bijvoorbeeld uw toezicht bevoegdheden gebruiken om daarmee bij een strafbaar feit te komen om zodoende de verdachte te kunnen aanhouden.

Zoals gezegd is dus het doel van aanhouden, het overbrengen naar een plaats van verhoor en het voorgeleiden van de verdachte bij de hulp- of officier van justitie. Als deze de aanhouding goedkeurt dan kan deze besluiten dat de verdachte verder wordt opgehouden voor onderzoek. In het onderdeel vrijheidsbeneming komt dit verder aan bod.

Aanhouden is ook een bevoegdheid welke buiten heterdaad kan/mag worden toegepast. Daarvoor moet het strafbare feit wel een voorlopige hechtenis(VH-) feit zijn. VH-feiten zijn strafbare feiten waarop een gevangenisstraf van 4 jaar of meer staat. Daarnaast zijn ook enkele strafbare feiten die specifiek genoemd worden in artikel 67 lid 1 van het wetboek van strafvordering een VH-feit.

De bevoegdheid om buiten heterdaad aan te mogen houden is toegekend aan de opsporingsambtenaar. In eerste instantie moet deze een bevel van de hulp- of officier van justitie hebben. In uiterste gevallen kan het ook zonder bevel en dan wordt het bevel achteraf geregeld.
Ook bij aanhouding buitenheterdaad moet de verdachte voorgeleid worden ter toetsing.